Sobre “Os do Val” e Laureano Mera Mallou

          Laureano Mera Mallou foi un home que desempeñou a súa profesión de garda civil no noso pobo, un afeccionado á música e ao mundo da gaita.

          A principios do ano 1976, tivo a idea reunir a un grupo de nenas e nenos de Mondariz, de entre sete e once anos de idade, e comezar a ensinarlles a tanxe-la gaita e preparalos para ofrecer concertos nas Festas da Peña de Francia e San Roque. Así naceu a agrupación de gaitas infantil “Os do Val”.

 

            Para entende-la importancia do labor que desenvolveu Laureano, temos que facer fincapé en que este home foi un auténtico precursor, pois creou en Mondariz unha das primeiras agrupacións de gaitas do noso país!

Contemporánea a esta nosa formación foi a Escola de Gaitas de Santa Marta de Ortigueira,  creada por Xabier Garrote Cobelo, o 17 de outubro de 1975, que é a primeira agrupación musical de máis de 6 gaiteiros da que se ten constancia en Galicia.

Recompilando información acerca de Os do Val, atopamos un artigo no xornal El Pueblo Gallego do noso veciño e correspondente o “Almirante" (Manuel Lamartín), de data do 11/08/1976, no que podemos ler que o director Laureano fixo unha selección de entre cincuenta nenas e nenos, dos que quedaron inicialmente quince, “entre eles unha nena que “redobla o tamboril”con maestría increíble”. 

     Presentación do Grupo "Os do Val" Agosto 1976

    

    

            Estas fotografías foron realizadas, tal e como podemos ler nos seus reversos, por Albino Vidal o día sete de agosto do ano 1976, xornada na que tivo lugar a presentación do grupo Os do Val, dirixido por Laureano Mera Mallou. As imaxes tomáronse na parte traseira da Praza de Abastos, nas escaleiras do Bar Refuxio. Ese mesmo día foi a súa estrea ante o público no Parque Trasel, hoxe pavillón municipal de deportes, co gallo da celebración da elección da "Raíña das Festas" do ano 1976... “a pesar de non levar dous meses ensaiando”.

 Entrada no Trasel do grupo "Os do Val"

                         Actuación no Trasel do grupo "Os do Val" Sábado 07-08-1976 

                        

                                 

        Inicialmente comezaron, Eulalia Mariño Outerelo(tamboril), Celso Iglesias Veiga(Bombo), Carlos Alfaya Faro(gaiteiro como os restantes), Toñito Álvarez García, Francisco e Roberto Álvarez Conde, Pablito Mera Roca, Avelino Alonso Castro, Luís e Jesús Lage González, Ángel Lage Rivas, Manolito Álvarez Ameixeiras, Javier Gómez Álvarez e Mª del Carmen e Mª José Blanco García como abandeiradas.

                                  Luís, Suso, Ángel e Lali posando o día da presentación

Manuel Lamartín “Almirante” tamén inclúe na súa reseña do 11/08/1976 a seguinte información sobre os recursos aportados por algunhas personalidades da vila:

“...la entusiasta colaboración del señor Alcalde regalando hasta siete gaitas a los menos pudientes, así como tamboril y bombo típicos así como los trajes regionales...” “...seríamos injustos también olvidar en el tintero, la aportación del Doctor D. Lino Troncoso Faro, regalándole una gaita a uno de los niños del conjunto.”

Recorte do xornal El Pueblo Gallego 22-08-1976 (Aparecen como Celtiñas de Mondariz)

"Os do Val" na procesión da Peña de Francia e San Roque 1976

        Consultando na hemeroteca do “Almirante” comprobamos que deixou escrito nun artigo do xornal El Pueblo Gallego, do 22 de agosto de 1976, que sen ter observado o estandarte onde figuraba o nome da agrupación, existían un grupo de veciños que preferían bautiza-lo grupo como “Celtiñas de Mondariz” ou “Celtiñas do Val” e así llo comunicaron aos membros da Comisión festeira.

"Os do Val" 16-12-1976

"Os do Val" o 14-08-1977 nos xardíns de Rodríguez Fornos nas festas de Mondariz

                                                     

        Tamén formaron parte desta formación as persoas que detallamos a continuación: Faustino e Pilar Avelar Cordero, José Abril Tato e as irmáns "Loli" e "Sesa" Álvarez Bugarín. E trala marcha de Pilar incorporouse "Sefi" Avelar Cordero no seu sitio.

                               

Recortes do xornal El Pueblo Gallego 4 e 6 de agosto do 1977

A raíña e as damas de honra con varios nenos, vestidos co traxe tradicional, na procesión da Peña de Francia ano 1977. (Foto do álbum familiar de Chiqui Bernárdez)

        Na nosa pescuda inicial acerca desta agrupación infantil só atopamos algunhas noticias nos xornais da época, onde comprobamos os lugares aos que levaron a súa música, sempre nos concellos veciños. Así, algunhas das súas actuacións celebráronse en:  Ponteareas nas festas dos Remedios, nas Festas do monte en A Garda, en Oleiros (Salvaterra), na inauguración do seu teleclub en Barciademera (Covelo), na romaría de A Franqueira (A Caniza) e tamén na Festa da Lamprea de Arbo.

Os do Val no xornal El Pueblo Gallego 10 de agosto do 1977

Os do Val no concello de Pontevedra

"Os do Val" na XVII Festa da Lamprea en Arbo 25-04-1977

                                          

    

                                                 "Os do Val" nunha actuación en Vigo

            Fotografía que formaba parte dun libriño que editaran por mor dunha competición na que apréciase ao grupo diante do Náutico de Vigo.

            Para elaborar este traballo consultamos diferentes xornais da época, contactamos co propio director, Laureano, e co seu fillo Pablo, recompilamos fotografías cedidas amablemente tanto por eles como por Carlos Alfaya Faro e Eulalia Mariño Outerelo, compoñentes desta agrupación, e, grazas a que mantiveron no tempo este material gráfico, puidemos documentar e verificar as diversas e variadas actuacións que “Os do Val” tiveron ata o ano mil novecentos oitenta.

            Na conversa que mantivemos con Eulalia Mariño Outerelo,“Lali”, a primeira tamborileira da agrupación e filla de J. Bautista Mariño “Farruco”, fomos coñecedores de varias novas destacada relevancia. Unha delas foi que nunha ocasión se chegou a contactar co director da banda de gaitas, naquel momento Laureano, para levalos a tocar a México. A razón pola que finalmente non viaxaron foi porque ao director, por motivos laborais, non o deixaban ausentarse máis de 15 días.

              Achegamos varios recortes de xornais, do ano 1978, nos que se menciona a agrupación “Os do Val” en diferentes actuacións o longo de ese ano.

El Pueblo Gallego 24  xaneiro do 1978

El Pueblo Gallego 21 maio do 1978, na Franqueira

El Pueblo Gallego 30 maio do 1978, Corpus Christi

El Pueblo Gallego 24 xullo do 1978

El Pueblo Gallego 13 agosto do 1978

             No xornal El Pueblo Gallego, de data 13 de agosto de 1978, aparece esta fotografía na que se observa a agrupación infantil de gaitas "Os do Val" cun texto nada alentador: ..."que está en trance de desaparecer".

               A finais do ano 1978 Laureano tivo que abandonar Mondariz, e, tal e como lemos no xornal El Pueblo Gallego, de data 29 de decembro de 1978,  a Asociación de Veciños Xabriña celebrou, no restaurante Cuevas de Bugarín, unha “Homenaje al fundador del grupo de gaiteiros infantiles “Os do Val”.

              Recolleu tamén o rumor popular de nomear fillo adoptivo de Mondariz a don Laureano Mera Mallou, “por su acendrado cariño a este pueblo que tanto le admira ”.

Laureano, continuou transmitindo a súa paixón pola nosa música tradicional e pola gaita e sabemos que impartiu aulas e creou agrupacións alá onde estivo. Así, ocorreu en Pontesampaio, desde o ano 1978, no que deixou Mondariz. Nesa localidade,  no ano 2007, fíxoselle unha pequena homenaxe. Tamén impartiu aulas en Poio, no grupo “Treboada”,  sendo o seu alumno o hoxe recoñecido e famoso gaiteiro Óscar Ibañez, ao que tivemos ocasión de escoitar nas festas patronais da Peña de Francia e San Roque, no ano 2019.

Recomendamos visualizar na T.V.G. o programa " Alalá nº 165" dedicado a Oscar Ibañez onde poderedes ver a entrevista que se lle fixo a Laureano Mera Mallou como mestre deste gaiteiro.

Como curiosidade temos que destacar que Laureano, nestas novas agrupacións, contou coa colaboración de “Lali” co tambor. Ela collía o coche de liña en Mondariz ata a cidade de Pontevedra. Ían a recollela Laureano, a súa muller ou o seu fillo Pablo, tocaba e volvía ( “todo isto sen que ninguén o soubera”). Ao longo do ano 1979 Lali aínda se desprazou algunha vez máis, pero despois foi substituída por "Sefi" Avelar (quen tamén acudía en secreto). Finalmente, lembra que non sabe o paradeiro do seu tambor porque o deixou quedar en Pontevedra.  

A agrupación continuou momentaneamente sen director, como comprobamos no artigo escrito por Almirante o 10 de Xaneiro do 1979, no xornal El Pueblo gallego. Nel podemos obter esa información, a raíz da noticia da chegada dos Reis Magos a Mondariz:

“...precediendo siempre al ya famoso grupo de gaiteiros infantiles “Os do Val” que en un alarde de pundonor infantil, (que para sí quisieran muchos mayores) cubrieron la marcha aunque nadie percibiera la falta de director)”.

                Sabemos,  tanto polos documentos gráficos como polas conversas con antigos compoñentes, que o músico local, e fundador da Orquesta Mariño, o mestre J. Bautista Mariño xunto co seu fillo Luís Mariño se fixeron cargo da agrupación de gaiteiros “Os do Val” ata a súa disolución.

             Tamén descubrimos que o noso veciño Almirante deixou escrito no mes de febreiro do 1979 que dende a Delegación de Cultura Provincial concedéranlle unha axuda de 75.000 pesetas ao grupo de gaitas infantil "Os do Val" de Mondariz.

El Pueblo Gallego 03-02-1979

            O grupo de gaitas infantil "Os do Val" continuou actuando, aquí o verificamos na tradicional romaría de A Franqueira.

El Pueblo Gallego 01-06-1979

            Outro dato que descubrimos abraiados foi un recorte do xornal portugués “Correio da manhã”, que amosa que “Os do Val” traspasaron a fronteira, converténdose nunha agrupación internacional, tras actuar en Estoril, en xullo do 1979.

            Esta actuación levouse a cabo grazas a uns veciños de Covelo, emigrados en Portugal, que, despois de escoitalos tocar, quixeron levalos á súa vila de residencia. En concreto, o concerto tivo lugar na Romaría de Santiago, que organizou o Centro Galego no Estoril, en xullo do 1979. Lamentablemente, tras varios intentos de localiza-la páxina nº5 do citado periódico, para ter máis datos sobre a noticia, non conseguimos facernos con ela.

               Despois da actuación, xa de volta a Mondariz, lembra “Lali” que fixeron parada en Oporto, “pois os do Bar (referencia á familia Álvarez Vázquez) tiñan parentes na cidade” e tocaron nas casas duns deles (“por aquel entón xa estaban as nenas máis pequenas desa familia, Sesi e Loli”).     

“Correio da manhã” 16-07-1979

            Tamén nos informou de que percorreron moitos sitios de Galicia, algúns deles bastante afastados e de escasos recursos.  Destacou que nunha ocasión, nun pobo de Lugo ao que foron tocar, polos seus camiños e corredoiras non pasaban nin os coches. Noutra actuación, dado que tiñan que facer noite no lugar, para darlles durmida e comida tiveron que reparti-las nenas e nenos da agrupación entre as casas dos veciños.

               A última reseña que sobre “Os do Val” atopamos na prensa escrita é do xornal Hoja de los Lunes de la provincia de Pontevedra, de data do 18/07/1980,  escrito polo correspondente Almirante, onde detalla a grata velada celebrada para a elección da Raíña das festas dese ano: ...”actuación que amenizaron brillantemente el ya veterano conjunto de gaiteros infantiles “Os do Val”, que también recibieron muchos aplausos”.

                Na fotografía axunta pódese observa-lo grupo posando con J. B. Mariño no Cristo do Piñoi en Padróns.

                No ano 2002, a asociación Saidoiro de Mondariz Balneario, responsable da organización do Festival Internacional de Música Folk e do Encontro de bandas de Gaitas, celebrou un acto de recoñecemento a Laureano Mera Mallou, onde antigos membros de “Os do Val” interpretaron novamente algunhas pezas. Lali recorda que, para este evento, a agrupación fixo un par de ensaios no pavillón de Mondariz e foron dirixidos por “un gaiteiro de Cernadela, do que non recordo o nome” e “para iso prestoume un tambor Alba Faro”.

                Unha nova reunión, organizada a petición de Bautista Mariño, tivo lugar no Centro social de Mondariz. O mestre Mariño quixo gravar un ensaio, para posteriormente entregarllo como agasallo a cada integrante de “Os do Val”. Días despois, o 16/08/2015, foron tocar ao furancho que houbo no Balneario “A muiñeira de Xosé” como se mostra nesta imaxe.

           Bandeira – Estandarte da agrupación por diante e por detrás e traxe tradicional de “Lali” feito por "Carmen do Lucas" no ano 1976. 

         

                A través deste traballo queremos recalcar a importancia da labor de persoas como Laureano, que dedican as súas vidas a por en valor a nosa música tradicional.